Kwartaalblad 2003 nr.5 (special)
Hoorn en het binnenwater (Jubileumnummer, 25e jaargang, mei 2003)
Kwaad, F.J.M.
Hoorn en het binnenwater (Frans J.P.M. Kwaad)
Mei 2003 verscheen een speciaal thema jubileumnummer van het kwartaalblad.
Het jubileumnummer verscheen ter gelegenheid van de 25e jaargang van het Kwartaalblad van Oud Hoorn
In het jubileumnummer van het Kwartaalblad worden door oud-Horinees Frans Kwaad enkele waterstaatkundige aspecten van Hoorn en het omliggende deel van west-Friesland behandeld. Als leidraad is de Kroniek van Hoorn door Velius gebruikt.
Natuurlijke afwatering
De natuurlijke afwatering van het veendek van West-Friesland verliep tot het begin van de ontginning (tussen 800 en 1000 AD) zeer waarschijnlijk niet via riviertjes, maar grotendeels diffuus ondergronds door de bovenste halve meter van het levende hoogveen.
De Tocht
De Tocht is waarschijnlijk een gegraven waterloop, waarlangs vermoedelijk een betrekkelijk klein gebied afwaterde op de Zuiderzee. De Tocht is van de 13e tot de 19e eeuw van grote betekenis voor Hoorn geweest als onderdeel van de route waarlangs het marktverkeer Hoorn kon bereiken.Nieuw is de hypothese, dat in de 13e en 14e eeuw het water van de Tocht tijdens de dagelijkse vloed op de Zuiderzee, wanneer de sluis bij de Rode Steen gesloten was, werd geborgen op een terrein (poel) ter plaatse en ten oosten van het latere Kerkplein.
Demping van "de Tocht"
Na de demping van het deel van de Tocht vlak voor de Rode Steen in of kort na 1420 is het water van de Tocht langs verschillende andere routes naar de Zuiderzee geleid, vermoedelijk eerst òfwel naar een spui in het Grote Oost tussen de Schoolsteeg en de Bottelsteeg (niet aangetoond) òfwel via het Gerritsland naar een spui op de hoek van de Slapershaven (aangetoond). Later zeer waarschijnlijk vanaf het Nieuwland via de Turfhaven naar sluizen aan de west- en oostkant van de stad, resp. bij de Kuil en bij de Slapershaven/Oude Oosterpoort. Nog later, of mogelijk al vanaf 1420, werd de afwatering van de Oosterpolder buiten Hoorn om geleid naar een uitwateringspunt in de Westfriese Zeedijk aan het eind van de Holenweg. De Tocht verloor daardoor (grotendeels) zijn afwaterende functie, maar bleef bestaan als een belangrijke toegangsweg te water naar Hoorn vanuit West-Friesland.
Scheiding zout en zoet water
In of rond 1579 is een deel van het stadswater gemeen gemaakt met de Zuiderzee. Hierdoor werd een scheiding noodzakelijk tussen het (zoute) stadswater en het (zoete) polderwater. Dit bracht op zijn beurt met zich mee, dat tussen het Munnickeveld en de Turfhaven een overhaal is gebouwd om schuiten uit het achterland toegang te geven tot de stad.
Inklinking
De lage ligging van ca. 2,5 m -NAP van de oudste bewoningssporen op de lokatie 'Winston theater' moet zeer waarschijnlijk worden toegeschreven aan inklinking (zetting) van de bodem (ondergrond) ter plaatse en niet aan een relatieve stijging van de zeespiegel van enkele meters tussen 1200 AD en heden.
Kwartaalblad index 1979 t/m 2004, Arie van Zoonen
Samenvattingen 2002-2013, Frans Zack
Samenvattingen 2014-2024, Ben Leek
PDF versies 1979-2009 en database artikelen Kennisbank, Gerard van Stijn