Jan-Piet van der Knaap (1936-2007)

Personalia

Voornamen: Johannes Petrus Hubertus.
Geboren: 21 februari 1936 in Hoorn.
Overleden: 16 november 2007 in Hoorn.
Getrouwd: 28 juli 1964 in Ter Aar met Marlijn Hogenboom. Vier kinderen.
Opleidingen en studies:
- St. Aloysiuslyceum in Amsterdam, 1949-1950.
- St. Werenfriduslyceum te Hoorn, 1950-1958.
- Geschiedenis en Nederlands aan de Gemeente-universiteit van Amsterdam, 1958-1965.
Adressen in Hoorn:
- Koepoortsweg 67, 1936-1946.
- Kruitmolenstraat 2, 1964-2007.
Beroep: Leraar geschiedenis en Nederlands aan de SG. Werenfridus in Hoorn, 1964-1999.
Functies:
- Lid Culturele Raad in Hoorn, jaren 70.
- Secretaris van de Stichting Oosterkerk, 1975-1982.
- Lid restauratiecommissie van de Noorderkerk, 1978-1980.
- Medeoprichter en bestuurslid Stichting Noorderkerk, 1980-1986, (secretaris van 1980-1981).
- Medeoprichter en secretaris van de Stichting Koepelkerk, 1985-1992.
- Medeoprichter en bestuurslid van de Stichting Behoud Lutherse kerk, 1991-1995.
- Medeoprichter en voorzitter van de Stichting Concertfonds Hoornse Orgels, 2003-2006.
Onderscheidingen:
- Westfrieslandprijs van het Westfries Genootschap, 1993.
- Erelidmaatschap van de Vereniging Oud Hoorn, 1995.
- Ridder in de Orde van Oranje Nassau, 1996.
- Pro Ecclesia en Pontifice (pauselijke onderscheiding), 1996.

Levensloop

Jan-Piet van der Knaap werd in 1936 als jongste van acht kinderen geboren in Hoorn, waar zijn vader hoofd van de r.k. jongensschool St. Jozef was. Zijn ouders vernoemden hem naar bisschop Joannes Petrus Huibers, een goede vriend van de familie, die deken van Hoorn was geweest. In 1946 verhuisde het gezin naar Purmerend en vier jaar later naar Z.O. Beemster, omdat Jan-Piets vader een baan als hoofd van de r.k. ulo in Purmerend had aanvaard. Het grootste deel van zijn middelbare-schoolopleiding volgde hij echter aan het pas opgerichte St.-Werenfriduslyceum, waar hij in 1959 het diploma gymnasium alfa behaalde. Twee studies volgden: geschiedenis en Nederlands aan de Gemeente-universiteit in Amsterdam. Nog voor het afleggen van het doctoraal examen keerde hij, nu als leraar, terug naar het Werenfridus. Tot aan zijn pensionering heeft hij aan deze school lesgegeven.

Restauraties

Uit zijn studiekeuze blijkt al dat hij veel belangstelling voor geschiedenis had. Daar hoorde ook de geschiedenis van zijn geboortestad bij. Geen wonder dat hij zich ergerde als de overblijfselen van het verleden in de stad, de monumentale gebouwen, verwaarloosd werden. Toen hem ter ore kwam dat er zelfs plannen waren om de vervallen Oosterkerk te slopen, wilde hij helpen dat te verhinderen. In 1975 trad hij daarom toe tot het bestuur van de Stichting Oosterkerk, die twee jaar eerder was opgericht met het doel deze kerk te behouden. In dit bestuur werkte hij nauw samen met Dirk Breebaart, die als oud-burgemeester van Hoogwoud en voormalige dijkgraaf een goed onderhandelaar was. Van hem leerde Jan-Piet hoe men het beste te werk kon gaan om de benodigde vergunningen te verkrijgen en bij monumentenzorg, gemeente, provincie en rijk zoveel mogelijk overheidssubsidies los te peuteren. Een actiecomité, waarvan Jan-Piet en zijn vrouw Marlijn deel uitmaakten, bedacht tal van acties om geld in te zamelen. Omdat de kerk veelal voor culturele activiteiten gebruikt zou gaan worden, kocht de stichting in 1981 het ernaast gelegen pand Grote Oost 58 aan als ontvangstruimte voor in de kerk optredende artiesten. Dirk Breebaart en Jan-Piet wisten het pand op de monumentenlijst te krijgen en de voor de restauratie benodigde subsidies te verwerven. De daadwerkelijke restauratie ervan vond plaats na de afronding van de werkzaamheden in de Oosterkerk, toen Jan-Piet het stichtingsbestuur al verlaten had.
Nog ver voor de restauratie van de Oosterkerk voltooid was, diende een volgend project zich aan: de restauratie van de Noorderkerk. Van het begin af aan waren Dirk Breebaart en Jan-Piet van der Knaap hierbij betrokken. Ze pakten de klus volgens het bij de Oosterkerk beproefde recept aan. Wederom stond Jan-Piets vrouw hem terzijde in het actiecomité. Inmiddels was Jan-Piet al druk bezig om het parochiebestuur van de rooms-katholieke H.H. Cyriacus en Franciscuskerk aan het Grote Noord zo ver te krijgen, dat ze instemden met de oprichting van een stichting om de kerk te restaureren. Dat had nogal wat voeten in de aarde. Begin jaren tachtig had het toenmalige parochiebestuur de kerk van de voorlopige monumentenlijst laten halen. Dat was mogelijk doordat er een procedurele fout bij de plaatsing op de lijst gemaakt was. Na veel aandringen van Jan-Piet werd in december 1985 toch de Stichting Koepelkerk opgericht die geld voor de restauratie bijeen moest krijgen. Deze keer werkte Jan-Piet samen met John Lamers, die de financiën beheerde. De heren kenden elkaar goed van eerdere restauraties. John had zijn sporen als penningmeester op restauratiegebied verdiend bij de restauratie van de Oosterkerk en was sinds kort bestuurslid van de Stichting Noorderkerk. Ook Jan-Piets vrouw was weer actief in het actiecomité.

Nog allerminst stond vast dat er groen licht voor de restauratie van de Koepelkerk zou worden gegeven. Men was hiervoor afhankelijk van het r.-k. bisdom Haarlem. Kort tevoren waren de parochie van de H.H. Cyriacus en Franciscus en die van de H.H. Engelbewaarders in Hoorn Noord gefuseerd en er was sprake van dat een van beide kerkgebouwen op termijn zou worden afgestoten. Over het antwoord op de vraag welke kerk dat zou moeten zijn, verschilde men van mening. Druk lobbyden beide partijen voor hun standpunt. Uiteindelijk is de kerk zelfs sneller gerestaureerd dan gedacht was. Jan-Piet van der Knaap en John Lamers wisten eind 1990 via de TRIBK (Tijdelijke Rijkssubsidieregeling Instandhouding Beschermde Kerkgebouwen, de zogenaamde Brinkmanpot), een groot subsidiebedrag binnen te slepen en de benodigde eigen bijdrage op tijd bijeen te krijgen. Voorwaarde was dat de restauratie voor april 1991 zou beginnen en binnen drie jaar zou zijn afgerond. En aldus geschiedde. Enige jaren later had de stichting geld genoeg ingezameld om ook nog de kapel op het r.k. kerkhof aan de Drieboomlaan te restaureren.

Het hoeft geen betoog dat Jan-Piet van der Knaap en John Lamers rond 1990 als hét deskundige restauratieteam van Hoorn golden. Al spoedig konden ze nog een kerk aan het rijtje toevoegen: de lutherse kerk aan de Ramen. Op de achtergrond speelden ze bovendien met hun advies een rol bij de restauratie van kerken en andere monumenten in tal van dorpen en steden in Noord-Holland.

Orgelliefhebber

Jan-Piet was, net als zijn vader, muzikaal. Hij zong in het r.-k. kerkkoor van de Koepelkerk en maakte, samen met zijn vrouw, deel uit van het Anthonis Kleinkoor, dat o.a. in de Oosterkerk en Noorderkerk optrad tijdens ‘puinconcerten’ waarvan de opbrengst in het restauratiefonds gestopt werd. Hij was een orgelliefhebber en kon dit instrument bespelen. Het ging hem dan ook aan het hart dat de orgels in de oude kerken er slecht aan toe waren. Hij zette er zich voor in, dat deze bij of na de restauratie van de betreffende kerk hersteld werden. In 2001 stelde hij een boekje samen waarin hij een beschrijving geeft van de orgels in de kerken van Hoorn, Blokker en Zwaag. Om ervoor te zorgen dat ze ook regelmatig bespeeld werden, richtte hij in 2003 met John Lamers het Concertfonds Hoornse Orgels op.

In 2006 zette hij nog een andere actie op touw: samen met het Westfries Museum wilde hij door sponsorwerving geld bijeen krijgen om op een veiling van Sotheby's in Amsterdam een middeleeuws Mariabeeld voor het museum te verwerven, dat volgens de veilingcatalogus afkomstig was uit een kerk van Hoorn,. Deze poging mislukte, maar een jaar later kwam er een herkansing. Het beeld kwam op een veiling in New York onder de hamer en deze keer kon het aangekocht worden.

Eind 2007 overleed Jan-Piet aan een ernstige ziekte. Nog enkele weken voor zijn dood ging hij naar de gereformeerde kerk in Andijk om daar mensen te adviseren over de ophanden zijnde restauratie ervan.

Publicist

Jan-Piet heeft diverse historische publicaties op zijn naam staan. In het eerste grote boekwerk, dat in 1976 verscheen, beschreef hij de geschiedenis van de Oosterkerk met het doel het aantal mensen dat zich daadwerkelijk wilde inzetten voor het behoud van de kerk, te vergroten. Het omvangrijkste werk, Uit de schemer van Hoorns verleden, dat over de vroegste geschiedenis van Hoorn gaat, heeft hij samen met Leo Veerkamp geschreven. Zeventien jaar lang hebben ze eraan gewerkt. Belangrijkste bronnen waren twee niet eerder gepubliceerde handschriften. Het ene bevat een zeventiende-eeuws afschrift van een in het Nederlands geschreven kroniek van 109 bladzijden, die de geschiedenis van de stad van 1316 tot 1536 beschrijft. Dit kroniekje is integraal in de bijlagen van het boek opgenomen. Het andere, rond 1520 in het Latijn geschreven handschrift, dat Leo Veerkamp bij toeval ontdekt had, bevond zich in de British Library in Londen. Het bevat onder andere een 286 bladzijden lange geschiedenis van de stad Hoorn. Leo Veerkamp heeft het resultaat van hun inspanningen niet in handen gehad: het boek verscheen in 1996, kort na zijn overlijden.

Enige publicaties van J.P.H. van der Knaap

- Knaap, drs. J.P.H. van der, 1966, Een eeuw Debutade, drukkerij Edecea, Hoorn, (over het Hoornse tekengenootschap).
- Knaap, drs. J.P.H. van der en Runt, E. van, 1973, Het oude orgel in de Nieuwe Kapel te Hoorn, drukkerij Edecea, Hoorn, (over het orgel in de kerk van de hervormde buitengewone wijkgemeente aan de Eikstraat).
- Knaap, drs. J.P.H. van der, 1976, Oosterkerk, een teken van tegenspraak, drukkerij Edecea, Hoorn.
- Knaap, drs. J.P.H. van der, 1978, Sloot, huis, midden! Wat geschied is in Abbekerk en Lambertschaag, drukkerij Edecea, Hoorn.
- Knaap, drs. J.P.H. van der, 1983, De banken zijn hard… Honderd jaar „op G.G” in Hoorn en omstreken, drukkerij Edecea, Hoorn, (geschiedenis van de gereformeerde gemeente in Hoorn).
- Knaap, drs. J.P.H. van der en Veerkamp, L.M.W., 1996, Uit de schemer van Hoorns verleden. De jaren 1300-1356, Vereniging Oud Hoorn, Hoornse Historische Reeks, nr. 2.
- Knaap, drs. J.P.H. van der, 2001, Orgels in Hoorn, voorheen en nu, Publicatiestichting Bas Baltus, Cultuurhistorische Reeks Hoorn, deel 1.
- Knaap, drs. J.P.H. van der, 2006, Maria in Hoorn. Mirakelen, legenden, waarheid, waarschijnlijkheid, Bas Baltusstichting, Hoorn.