Geboren: ca. 1672 te Hoorn.
Overleden: 10 februari 1746 te Hoorn.
Ouders: Albert
Jansz. van Dam en Neel Pieters Rembrandtsz.
Getrouwd: 15 juli 1696 te Hoorn met Antje Jans Smak van het ‘Oude Noord’ te Hoorn, (overleden
1745).
Beroep: wiskundige en almanakberekenaar.
Werken, o.a.:
- De nieuwe Hoornse Schatkamer ofte de Konst der Zeevaart, waar in het kort en klaar door vaste
regelen geleerd word, al het geen een Stuurman ter Zee kennen moet, voor zoo ver de Theorie aangaat.
Verschillende edities tussen 1708 en 1751. Uitgevers Loots, Van Keulen.
Van Dam was van 1730-1746 examinator van de navigatieofficieren voor de kamer Hoorn van de VOC. Om als
stuurman bij de VOC te worden aangesteld diende men aan zekere kwalificaties te voldoen. Op dit punt
bestond er lange tijd geen eenduidig beleid. Zo had de kamer Amsterdam al in 1619 een examinator voor
stuurlieden in dienst. De andere kamers volgden dit voorbeeld echter veel later; de kamer Rotterdam pas
in 1737. In de loop der tijd werden de eisen voor het examen van stuurman wel steeds verder aangescherpt.
In 1751 werd tenslotte ook een examen ingesteld voor de hoogste rang onder het zeevarend personeel,
namelijk die van schipper. Om voor een examen bij de VOC te slagen moest men behalve over praktijkervaring
in de zeevaart ook beschikken over voldoende kennis van de navigatieleer. Deze kennis kon men opdoen
door allerlei zeevaartkundige werken te raadplegen en/of onderwijs bij bepaalde leermeesters te volgen.
In 1697 doceerde Van Dam op aanbeveling van Nicolaes Witsen wiskunde en stuurmanskunst aan tsaar Peter
de Grote. In 1717 bezocht de tsaar hem nogmaals in Hoorn.
Na de dood in 1708 van zijn oom Pieter Rembrantz van Nierop erfde Jan Albertsz van Dam (en zijn twee
zussen) diens bezittingen. Hij zette het werk van zijn oom aan de berekeningen voor diverse almanakken
voort. In 1709 werd hem het octrooi verleend voor de uitgave van het werk van – en gebaseerd op dat
van – Dirck en Pieter Rembrantsz van Nierop met inbegrip van de exclusieve uitgave van de almanakken
en de meeste eerdere publicaties van Pieter Rembrandtz. In 1724 en 1743 werden de octrooien nogmaals
vernieuwd.
Het recht om octrooien te verlenen voor nieuwe uitvindingen en het exclusieve ‘privilegie’ toe te kennen om te publiceren over bepaalde onderwerpen, bijvoorbeeld om almanakken uit te geven, berustte bij de Staten van Holland en West-Friesland. Dit bood echter geen waterdichte bescherming tegen plagiaat. Dat bleef vóórkomen. De normen betreffende plagiaat waren toen ook minder strikt dan in onze tijd. Almanakken behoorden tot de succesgenres van de 18e eeuw. Elk jaar verschenen er tientallen van, in allerlei vormen, klein, groot, goedkoop of duur, en voor allerlei soorten afnemers, zakenlieden, boeren, dames, kinderen, studenten, joden, liefhebbers der schone kunsten enzovoort. Oorspronkelijk bestond een almanak alleen uit een kalender. In de 16e eeuw werden daar steeds meer praktische gegevens aan toegevoegd, zoals de data van jaarmarkten, wisselkoersen, medische adviezen en astrologische voorspellingen. Vervolgens kwam er hoe langer hoe meer mengelwerk bij in de vorm van wetenswaardigheden, raadsels, gedichten en dergelijke. De aard hiervan hing natuurlijk af van de beoogde kopers. Gegevens over de getijden en de opkomst en ondergang van de maan waren van vitaal belang voor de scheepvaart, terwijl tot ver in de achttiende eeuw dikwijls ook fabels en astrologische voorspellingen werden opgenomen. Jan Albertsz van Dam schreef en werkte mee aan de volgende reeks almanakken. Bij de Amsterdamse uitgever de weduwe C. Stichter verschenen de Enkhuyser almanak, de Burgerwaght almanak en de Amsterdamse almanak. Bij de Dordtse uitgever Van Braam verschenen de Zierikzeese almanak, de Vlissingse almanak en de Tergoese almanak. De Rotterdamse almanak werd uitgegeven door N. van Leeuwen te Rotterdam en de Nieuwe Alkmaarder almanak door Jan van Beyeren te Alkmaar.
Bronnen
- Brozius, J. 2012. Het graf van Dirck Rembrandtsz van Nierop, Cartograaf, astronoom en
wiskundige.
- Koninklijke Bibliotheek - Almanakken.
- Rijks, M.
(Editor.), 2012. The correspondence of Dirck Rembrantsz van Nierop (1610-1682). Digital publication of
the Dutch - History of Science - Web Centre (www.dwc.knaw.nl) of the Huygens ING (Royal Netherlands
Academy of Arts and Sciences - KNAW), The Hague, The Netherlands, 412 pp.
- Van Dam, Albert Jansz., 1677. Brieven. In: Rijks,
M. (Editor.), 2012. The
correspondence of Dirck Rembrantsz van Nierop (1610-1682), pp. 243-250.
- Van Dam, Jan Albertsz., 1708-1751. De nieuwe Hoornse Schatkamer ofte de Konst der Zeevaart, waar in
het kort en klaar door vaste regelen geleerd word, al het geen een Stuurman ter Zee kennen moet, voor
zoo ver de Theorie aangaat. Verschillende edities tussen 1708 en 1751. Uitgevers Loots, Van Keulen.
- Van Dam, Jan Albertsz., 1722. Nieuw geinventeerde Koopmans Comptoir - en Schrijf -
ALMANACH, op het Jaar onzes Heeren Jesu Christi MDCCXXII. Na de Nieuwe Stijl. Versien met Jaar-markten,
Paarde- Beeste en Leermarkten, de dagelyksche uuren van des Maans Op- en Ondergang, etc. door Jan
Albertsz. van Dam. t’Amsterdam, By de Erven van Cornelis Danckerts, op den Nieuwen-dyk, in den
Atlas, MDCCXXII. Met Privilegie.
- VOC - Navigatie.
- VOC -
De archieven van de Verenigde Oostindische Compagnie, 1602 - 1795. Deel I/I.1.m Stuurmanskunst en
stuurmansgereedschappen.
- Wikipedia - Albert Jansz van Dam.
- Wikipedia - Jan Albertsz van Dam.
- Wikipedia - Meindert Dirksz van Dam.
- Zuidervaart,
H., 2012. The Van Nierop & Van Dam Dynasty of Mathematical Practitioners. In: Rijks, M. The
correspondence of Dirck Rembrantsz van Nierop (1610-1682), pp. 387-399.
Illustraties
- Afbeelding Jan Albertsz van Dam - Public Domain.
- Titelpagina - Westfries Archief, foto F. Kwaad.
- Windstreken - Westfries Archief, foto F. Kwaad.
Tekst samengesteld door Frans Kwaad, afgesloten op 9 juli 2014.