Trien (Trijntje) de Haan-Zwagerman (1891-1986)

Personalia

Geboren: 3 april 1891 in Hauwert.
Gestorven: 14 februari 1986 in Hoorn.

Dochter van Arend Zwagerman en Maartje Jonkerman.

Getrouwd: 15 november 1916 in Nibbixwoud met Bartele Boele de Haan.

Beroep: geen.

Adressen in Hoorn:
- 1924-1927 Venenlaan 122
- 1927-1929 Drieboomlaan 190
- 1929-1930 Drieboomlaan 174
- 1930-1932 Gouw 20 (rood)
- 1932-1933 Ramen 22 boven
- 1933-1935 Achter op 't Zand 4
- 1935-1937 Grote Oost 61
- 1937-1968 Noorderstraat 12
- 1969-1986 Liornehuis

Functies:
- Bestuur/secretariaat NAS Vrouwenbond, 1929-1935.
- Bestuurslid Revolutionair-Socialistische Partij, 1931-1935.
- Bestuurslid Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij, 1936-1940.
- Lid hoofdbestuur Nieuw-Malthusiaanse Bond, 1936-1940.
- Lid hoofdbestuur Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH), 1946-1950.

Onderscheidingen:
- erelidmaatschap NVSH, 1957.

Levensloop

Trien de Haan was de jongste dochter in een arm landarbeidersgezin van zes kinderen. Ze groeide op in Hauwert, een West-Fries lintdorp ten noorden van Hoorn. Het gezin Zwagerman kon de eindjes amper aan elkaar knopen. Dankzij de dominee en de hoofdonderwijzer van de lagere school kregen ze, met andere arme gezinnen, begin van de twintigste eeuw de beschikking over een 'kerkenbouwtje', een stukje pachtland van de Hervormde Kerk. Dit moestuintje, waar ze hun eigen groenten en aardappelen konden verbouwen, werd de opstap naar een eigen boerenbedrijfje.
De enige broer van Trien kreeg de gelegenheid om als eerste dorpeling een academische studie te volgen. Voor de dochters was alleen de lagere school weggelegd. De oudsten gingen in een 'dienstje'. Trien en haar jongste zus bleven thuis helpen op de boerderij. Wel bezocht zij de naaischool in het dorp en kreeg ze, leergierig als ze was, bijles van de dominee.

Socialisme

In 1912 leerde zij, waarschijnlijk op een van de West-Friese kermissen, de knappe Friese smidszoon Bartele Boele (Bart) de Haan kennen, die brongasinstallaties aanlegde bij boeren in West-Friesland. Bart was geboren in De Knipe, het gebied ten oosten van Heerenveen waar het anarchisme en socialisme wijd verbreid waren. In de woonkamer van het gezin De Haan hing ook een portret van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, voorman van het socialisme die in dit district in de Tweede Kamer werd verkozen. Via haar verloofde kwam Trien in aanraking met het socialisme. Nadat ze in 1916 getrouwd waren in Nibbixwoud, woonde het paar de eerste huwelijksjaren in Leeuwarden en kregen ze een eerste dochter. In 1924 keerden ze terug naar West-Friesland, waar Bart een baan had gevonden als machinist bij de Gemeentelijke Gasfabriek in Hoorn.
Zie biografie Bart de Haan.

Politiek actief

In Leeuwarden was Bart al verbonden aan de radicaal-linkse vakfederatie Nationaal Arbeids- Secretariaat (NAS). Eind jaren twintig, kort na de geboorte van haar tweede dochter, werd ook Trien politiek actief. Het echtpaar werd lid van de Revolutionair-Socialistische Partij, opgericht door de internationaal bekende revolutionair Henk Sneevliet. Samen met geestverwanten onder wie Trien was hij in 1927 uit de Communistische Partij Holland gestapt uit onvrede over de stalinistische koers. De RSP, later omgedoopt tot RSAP, zou tot aan de oorlog als kleine partij blijven strijden voor het marxistisch-leninistisch socialisme.
Trien had zich ondertussen geschoold via kadercursussen en zelfstudie. Als eerste vrouw nam ze zitting in het partijbestuur en stond ze steevast op verkiezingslijsten. Regelmatig was zij te vinden op de barricaden, zoals in 1936 tijdens de grote staking bij de werkverschaffing in de Wieringermeer, waarvan zij mede de leiding had. Ze vertegenwoordigde een aantal linkse kameraden in Hoorn, die ook in de werkverschaffing zaten. Aan het begin van de staking voerde ze een grote demonstratie aan in Hoorn, waaraan circa duizend werklozen deelnamen.
Ook in de strijd tegen het kolonialisme, fascisme en de jodenvervolging liepen de revolutionair- socialisten voorop.

Linkse vrouwenbond

Sneevliet was tevens voorzitter van het NAS. In opdracht van hem richtte Trien in 1929 met anderen een bond op voor arbeidsters en arbeidersvrouwen. De NAS Vrouwenbond bestond zes jaar en gaf een aantal jaren De Vrouwenkrant uit, waarvan Trien het belangrijkste redactielid was. De bond probeerde de vrouwen uit de arbeidersklasse voor de revolutionaire strijd te winnen. 'Niet alleen thuis maar ook daarbuiten moeten vrouwen en moeders zorgen voor een vrije en rechtvaardige samenleving,' was het credo. De bond nam radicale feministische standpunten in: voor gelijke rechten, vrouwenarbeid én gelijke beloning, tegen ondergeschiktheid en huwelijksdwang.

Nieuw-Malthusiaanse Bond

Trien was tevens een enthousiast ijveraarster voor geboorteregeling. Via voorbehoedsmiddelen en seksuele voorlichting probeerde deze beweging, de Nieuw-Malthusiaanse Bond, de ongebreidelde groei van vooral arme gezinnen af te remmen en daarmee de economische welvaart te verhogen. In 1933 richtte zij een Hoornse afdeling op, twee jaar later gevolgd door de opening van een consultatiebureau voor geboorteregeling en seksuele voorlichting.
Door heel Noord-Holland en ook daarbuiten gaf Trien lezingen die doorgaans druk werden bezocht.
Zij werd geprezen om haar 'gloedvolle en eenvoudige bewoordingen'. Ook in de Nieuw-Malthusiaanse Bond kreeg Trien spoedig een bestuursfunctie. Door alle werkzaamheden, ook in de politiek, was zij zoveel van huis dat haar dochters haar dat lang niet altijd in dank afnamen.

Ravensbrück

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werden de RSAP en het NAS door de Duitsers verboden. De revolutionair-socialisten verenigden zich ondergronds in het Marx-Lenin-Luxemburg-front en pleegden via diverse uitgaven politiek verzet. Trien zat als enige vrouw in de leiding en bij haar thuis op Noorderstraat 12 vonden regelmatig politieke vergaderingen plaats. Trien was met haar revolutionair-socialistische kameraden actief in het verspreiden van illegale bladen, het regelen van onderduikadressen en de handel in valse persoonsbewijzen.
In februari 1942 werd het MLL-Front verraden en opgerold. De mannelijke leidinggevenden werden na een uniek politiek proces gefusilleerd. Trien werd in Hoorn opgepakt, verbleef een half jaar in een Amsterdamse gevangenis en werd uiteindelijk naar Duitsland gedeporteerd. Drie barre jaren beleefde zij in het concentratiekamp Ravensbrück, die zij door haar zwakke gestel ternauwernood wist te doorstaan. Haar levenskracht, idealisme en vertrouwen in de mens hielden haar op de been, vertelde zij naderhand. In haar kampperiode scheef zij aangrijpende gedichten die haar hielpen de ellende te verwerken. In het kamp ontmoette ze ook haar Hoornse vriendin Aaf Dell. Begin 1945 redde Trien Aafs leven door haar uit de rij voor de gaskamer te plukken.

Strijdbaar tot het eind

Na de bevrijding door het Zweedse Rode Kruis keerde Trien in de zomer van 1945 terug in Hoorn. Als overtuigd pacifiste hield zij een reeks voordrachten over haar kampervaringen, zoals in oktober 1945 voor een volle zaal in de Parkschouwburg. Na de oorlog was ze lange tijd politiek dakloos. Niettemin werd ze begin jaren vijftig slachtoffer van de Koude Oorlog. Op politieke gronden werd haar, naar later bleek dertig jaar, verzetspensioen onthouden en mocht ze aanvankelijk niet naar haar dochters in Australië emigreren.
Eind jaren vijftig dook haar naam in de politiek weer op als oprichtster van de Hoornse afdeling van de nieuwe Pacifistisch Socialistische Partij (PSP). 'De P van het pacifisme kan niet zonder de S van het socialisme,' was haar motto. Ze zou de partij en de progressieve politiek in Hoorn tot aan haar dood trouw blijven en genieten van de eerste radicaallinkse raadszetels in de jaren zestig. Ook zat ze de eerste jaren na de oorlog in het hoofdbestuur van de NVSH, waarvan zij erelid werd. Het inlichtingenbureau aan huis, inmiddels omgedoopt tot Rutgershuis, zou zij tot begin jaren zestig blijven bemannen.
Na de dood van haar man (1967) reisde zij voor de tweede en laatste keer naar haar beide dochters in Australië. Ze vond het er prachtig maar ze wilde er niet wonen. Na haar thuiskomst verbleef ze ruim vijftien jaar in het Liornehuis. Haar laatste levensfase was in verpleeghuis Lindendael, waar zij op 94- jarige leeftijd overleed. Ze werd gecremeerd in Westerveld, waar ook haar gefusilleerde partijkameraden na de oorlog werden bijgezet.

Reputatie

Trien de Haan-Zwagerman was een van de zeldzame vrouwen uit de linkse arbeidersklasse die in de jaren dertig op eigen kracht het politieke podium wisten te bereiken. Door haar gedrevenheid en welbespraaktheid werd zij niet alleen een gevierd spreekster, maar ook een gewaardeerd bestuurster.
Met gemak hield zij zich, vaak als enige vrouw, staande in mannenbolwerken. Ook wist zij na de eerste feministische golf in de jaren dertig de vlag van de vrouwenstrijd hoog te houden. Ze staat inmiddels in een rijtje met illustere feministes als Wilhelmina Drucker, Aletta Jacobs en Clara Wichmann.